Borobudur 2014 I

เด็กคณะโบราณคดีหลายคนที่เคยลงเรียนวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะในประเทศใกล้เคียงโดยสังเขป หรือวิชาที่มีชื่อเล่นว่า “เซอเนะ” คงท้อใจไม่น้อยกับรายละเอียดมหาศาลของศาสนสถานยักใหญ่ของอินโดนิเซีย ที่มีชื่อว่า “บุโรพุทโธ” และเมื่อกลายมาเป็นหัวข้อสอบอัตนัย ฝันร้ายก็มักจะมาเยือน

กันยายน 2014, ยอกยาการ์ตา

ความทรงจำอันลางเลือนของโบราณสถานแห่งนี้ครั้งเป็นนักศึกษาคณะโบราณคดีกลับมาอีกครั้ง เมื่อต้องเล่าเรื่องราวของบุโรพุทโธลงในสารคดีขนาดสั้นให้เข้าใจได้ง่ายเพียงไม่กี่นาที บุโรพุทโธนี้ตั้งอยู่บนเกาะชวาด้านตะวันตกเฉียงเหนือของเมืองยอกยาการ์ตา ไปราว 40 กิโลเมตร เราไปถึงที่นั่นเมื่อพระอาทิตย์ลับยอดเจดีย์แล้ว บรรยากาศเงียบสงบไร้นักท่องเที่ยว จากมุมโรงแรมที่เราอยู่ บุโรพุทโธในมุมย้อนแสงดูทั้งมืดและน่าพิศวงอย่างประหลาด #Borobudur

ถ้านึกไม่ออกว่าเก่าขนาดไหนเทียบเคียงจากดินแดนใกล้ตัวสุดคืออาณาจักรอยุธยา บุโรพุทโธสร้างก่อนการเกิดของอยุธยาถึง 500 ปีได้

บุโรพุทโธ เป็นมหาสถูปของพุทธศาสนานิกายมหายาน ความเก่าแก่ย้อนกลับไปหนึ่งพันกว่าปี นักโบราณคดีสันนิษฐานว่าสร้างช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 7-8 ซึ่งเป็นช่วงที่ราชวงศ์ไศเลนทร์เรืองอำนาจปกครองอาณาจักรศรีวิชัย อาณาจักรนี้ครอบคลุมมลายู เกาะชวา เกาะสุมาตรา ช่องแคบมะละกา ช่องแคบซุนดา และลามไปถึงนครศรีธรรมราชของประเทศไทย ถ้านึกไม่ออกว่าเก่าขนาดไหนเทียบเคียงจากดินแดนใกล้ตัวสุดคืออาณาจักรอยุธยา บุโรพุทโธสร้างก่อนการเกิดของอยุธยาถึง 500 ปีได้

บุโรพุทโธเองมีทั้งหมด 9 ชั้น (บางที่นับรวมเจดีย์ประธานส่วนยอดเป็นชั้นที่ 10) ถูกออกแบบให้เป็นฐานวางซ้อนกันคล้ายพีระมิด

เช้ารุ่งขึ้นเราออกจากโรงแรมที่อยู่ติดกับบุโรพุทโธเพียงไม่กี่ก้าว แสงยามเช้าที่ส่องลงบุโรพุทโธดูอบอุ่นละเมียด แต่อากาศที่ไม่ต่างจากประเทศไทยนักก็เบรกอารมณ์เราในที่สุด บุโรพุทโธเองมีทั้งหมด 9 ชั้น (บางที่นับรวมเจดีย์ประธานส่วนยอดเป็นชั้นที่ 10) ถูกออกแบบให้เป็นฐานวางซ้อนกันคล้ายพีระมิด ถ้านับจากฐานชั้นแรกสุดขึ้นไป 6 ชั้น ฐานถูกออกแบบให้เป็นสี่เหลี่ยมแบบย่อมุม ในพื้นที่ 6 ชั้นนี้เองก็ยังถูกออกแบบให้ต่างกันอีกในแง่โครงสร้างหลัก คือมีการก่อกำแพงขึ้นที่ขอบรอบด้านตั้งแต่ชั้นที่ 3 ถึงชั้นที่ 6 แน่นอนว่าเป็นการเพิ่มพื้นที่แสดงภาพสลักหินได้มหาศาล

ในขณะที่พื้นที่ชั้นที่ 7-9 ฐานถูกออกแบบให้เป็นวงกลม มีเจดีย์ทรงระฆังคว่ำ เจาะช่องเป็นรูปข้าวหลามตัดรอบองค์ตั้งเรียงรายทั้งสามชั้นจำนวน 72 องค์ และใจกลางยอดบุโรพุทโธนี้เองเป็นที่ตั้งของเจดีย์ทึบขนาดใหญ่ แสดงความสำคัญด้วยตำแหน่งที่ตั้งของการเป็นประธานมหาสถูปแห่งนี้

หลายคนอาจงงและสงสัยเบื้องหลังความคิดที่ซ่อนอยู่ในมหาสถูปแห่งนี้คืออะไร แน่นอนว่าสถูปแห่งนี้กำลังบอกเล่า Concept ของพุทธศาสนาแบบมหายานที่ซับซ้อน ถ้าเผลอเอาแนวคิดแบบพุทธแบบเถรวาทบ้านเราไปเทียบเคียงอาจสตั๊นไปหลายชั่วโมง

สำหรับพวกมนุษย์เดินดินอย่างพวกเราแล้ว ถูกจัดให้อยู่ในภพกามธาตุ มีกิเลส มีตัณหา มีความอยากไม่สิ้นสุด

บุโรพุทโธนั้นกำลังจำลองคติจักรวาลของพุทธศาสนามหายานออกมา โดยเชื่อกันว่าจักรวาลถูกแบ่งเป็น 3 ระดับไล่จากฐานที่ต่ำสุดไปถึงยอดเจดีย์ คือ ระดับกามธาตุ รูปธาตุ และอรูปธาตุ สำหรับพวกมนุษย์เดินดินอย่างพวกเราแล้ว ถูกจัดให้อยู่ในภพกามธาตุ มีกิเลส มีตัณหา มีความอยากไม่สิ้นสุด บุโรพุทโธแห่งนี้ได้ Present พวกเราไว้ 2 ฐานล่างสุด ผ่านภาพสลัก เล่าเรื่องราว กฎแห่งกรรม บาป บุญ คุณ โทษ ตามคัมภีร์กรรมวิภังค์ทั้งหมดถึง 160 ภาพ แต่น่าเสียดายที่ภาพเกือบทั้งหมดถูกฝังอยู่ใต้ฐาน

คำถามต่อมา..แล้วรู้ได้อย่างไรว่าใต้ฐานนี้มีภาพหินสลักละ? ย้อนกลับไปเมื่อ พ.ศ. 2428 นักโบราณคดีชาวเนเธอร์แลนด์ได้ค้นพบภาพสลักที่ถูกฐานเหล่านี้ทับถม จึงทำการรื้อฐานทั้ง 2 ชั้นออก ปรากฏเป็นเรื่องราวตามคัมภีร์กรรมวิภังค์ ทีมนักโบราณคดีจึงบันทึกภาพหินสลักไว้ทั้งหมด แล้วนำหินกลับเข้าไปประกอบในฐานตามเดิม ปัจจุบันมีการเปิดแสดงภาพสลักบางภาพด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ของบุโรพุทโธ...To be continued